Deze week gelezen: Rijneveld, Vlautin
Marieke Lucas Rijneveld, Willy Vlautin: de redactie las een fonkelende roman met interessante beeldspraak en de zachte taal van een bokser.
*
Daan Stoffelsen: Marieke Lucas Rijneveld, De avond is ongemak
Vandaag wordt het romandebuut van oud-collega Marieke Lucas Rijneveld gepresenteerd: De avond is ongemak. En volgende week – vrijdag 16, 19.00, gratis maar aanmelden verplicht – spreekt Jan haar bij Athenaeum Boekhandel over het boek. Het is een indrukwekkend, fonkelend en schurend boek, kan ik op eenderde al zeggen.
De omstandigheden – de oudste zoon is bij het schaatsen verdronken, de achterblijvers verzuipen in hun eigen rouw – zijn indringend, de beeldspraak is bijna zonder uitzondering zeer oorspronkelijk, en af en toe is het echt pijnlijk. ‘Heeft vader dan een hart, denk je,’ vraagt het jongere zusje op enig moment. Wreed en geïsoleerd en vreemd worden de kinderen.
Het is een vervelende debutantenneiging in te zetten op gevatte beeldspraak; ik struikel daar altijd over. Waarom slim doen als je een verhaal moet vertellen? Rijnevelds beelden zijn niet gevat, ze zijn aards en fysiek en origineel. En alomaanwezig, op een manier die haar proza tegelijk stroperig en stroef, en heel oorspronkelijk maakt. Een heel ontroerende scène is deze:
‘Hanna had de eerste dag met haar knokkels op het glas geklopt en met een klein stemmetje gezegd: “Nu vind ik het niet meer leuk, doe normaal, Matthies.” Even bewoog ze zich niet, alsof ze bang was dat hij fluisterde en ze hem niet zou horen als ze niet voor even alles stil liet vallen. Toen er niets werd teruggezegd, ging ze weer met haar poppen achter de bank spelen, haar dunne lijfje rillend als een waterjuffer, ik had haar tussen duim- en wijsvinger vast willen houden en haar warm willen blazen.’
Een waterjuffer! Een mooie maar ongrijpbare libelle, absoluut niet knuffelbaar – bij Rijneveld kan het. Maar dan die komma, daarna gaat het een heel andere kant op, dat is eigenlijk een zelfstandige zin, maar door het aan de vorige vast te haken wordt het stroef. Had een punt geholpen? Haar dunne lijefje rilt. Een waterjuffer, die ik tussen duim- en wijsvinger vast wilde houden, ik wilde haar warm blazen.
Nog zo’n beeld. Hier herinnert de ik zich een droom:
‘Ik trek het dekbed over mijn schouders heen en denk aan de nachtmerrie die ik had waarin vader en moeder onder het ijs lagen, als twee ingevroren palingen die we weleens van boer Evertsen krijgen, gewikkeld in het Reformatorisch Dagblad. Daarover zei vader altijd: ‘Ingepakt in Gods woord smaken ze nog beter.”’
Nog nooit twee ingevroren palingen gezien, en zeker niet die van boer Evertsen (die de oudste broer gevonden heeft, lees het fragment op Athenaeum.nl), maar je kunt je er iets bij voorstellen, en door dat particuliere blijf je gevangen in de sfeer die Rijneveld schept: grijs, bruin, zwart. Vaders opmerking kan ik vervolgens niet anders dan heel geestig lezen – dat hart zit er echt wel.
Ook zo’n debutantending: beelden stapelden, en Rijneveld doet dat ook. Gek genoeg werkt dat wel en niet tegelijk. Het houdt op, maar het is niet zo dat je verdwijnt uit het hoofd van de ik, uit de sfeer, de omgeving. Het vervolg van de nachtmerrie:
‘Plat was ik op het ijs gaan liggen, als een sneeuwengel die zo uit de hemel was gedonderd, en keek naar mijn ouders – ze leken op de dinofiguurtjes in een potje die ik eens voor mijn verjaardag kreeg en in een soort gelachtige gelei vastzaten. Obbe en ik hadden die een keer met een appelboor uit de gelei gedraaid. Eenmaal eruit vonden we er niets meer aan, de onaantastbaarheid en de afstand maakten ze interessant, zoals mijn vastgevroren ouders. Ik tikte op het ijs, legde mijn oor erop en hoorde een zingend geluid van schaatsen; ik wilde naar ze roepen maar er kwam geen geluid uit mijn keel.’
Stapeling: sneeuwengel, dinofiguurtjes (dat ken ik echt niet, ik kan me er niets bij voorstellen), dan de anekdote, dan de analyse (‘onaantastbaarheid en afstand’), samen wordt het stroever, maar inhoudelijk en sferisch klopt alles.
AtlasContact gaf De avond is ongemak uit.
Jan van Mersbergen: Willy Vlautin, Laat me niet vallen
In de roman Laat me niet vallen (oorspronkelijke titel: Don’t Skip Out On Me) van Willy Vlautin staat een heel mooi zinnetje. Wanneer de bokser de oude man waarvoor hij gewerkt heeft opbelt om te zeggen dat hij terug wil komen of eigenlijk om te zeggen dat hij helemaal niet terug wil komen, hij weet het echt niet meer, maar hij belt toch op en dan zegt deze Horace: ‘U moet mij maar vergeten, meneer Reese.’
Vooral dat ‘meneer Reese’ erbij maakt indruk. Geen harde taal van het stereotype bokser, dit zijn de woorden van een jongen die zich vreselijk minderwaardig voelt en die de ouwe baas niet tot last wil zijn. Hij wil verdwijnen.
Meneer Reese praat op de jongen in, dat hij trots moet zijn op zijn boksprestaties, dat hij altijd goed voor hem gewerkt heeft, dat hij dingen helemaal zelf bereikt heeft die niemand zou kunnen, dat hij er alleen voor stond zonder vader en zonder moeder, en dat deze jongen als een zoon voor hem is.
Aangrijpende slotpassage. Zo staat Laat me niet vallen vol met mooie scènes die afstandelijk lijken maar die erg intens zijn. Als de moeder van de jongen hem naar zijn oma brengt wil ze zich verantwoorden, maar dat lukt haar niet. Ze praat en praat, en ze huilt. ‘Zei steeds dezelfde dingen,’ zegt Vlautin. Hij begrijpt die herhaling. Dat hopeloze.
De eerste paar scènes van Laat me niet vallen zijn wat traag en gaan over het boerenleven, als de jongen daadwerkelijk gaat boksen en zijn droom najaagt komt er vaart in de roman, en ook gevoel. Mooi opgebouwd. Fijn dat dit boek Boek van de Maand bij DWDD is geworden.
Meulenhoff gaf Laat me niet vallen uit. Op Athenaeum.nl staat een fragment. Jan heeft Vlautin geïnterviewd, de weerslag daarvan staat binnenkort in NRC Handelsblad.