Haring in een bontjas

Het is feest bij Revisor! Mede dankzij het Nederlands Letterenfonds kunnen we acht interessante auteurs met een dubbele achtergrond aan het woord laten over wat mensen samenbrengt: feest. Schrijvers zijn gevoelige feestvierders, ze zien meer dan gezellig is, en als je ook cultureel een buitenstaander bent, zie je nog meer. Proza van Richard de Nooy, Fabienne Rachmadiev, Babs Gons, Radna Fabias, Laura Broekhuysen, Naomi Rebekka Boekwijt, Simone Atangana Bekono en Dominique van Varsseveld, en de tweede bijdrage in de reeks is ‘Haring in een bontjas’.

*

Vanaf de wc stuur ik het thuisfront in Nederland foto’s en berichtjes over hoe het familiefeest is. We (mijn zus, broer en ik) zijn weer eens in Almaty, Kazachstan, waar de andere helft van onze familie woont. Ter gelegenheid van ons bezoek is iedereen bijeen gekomen in het huis van mijn oudste tante. ‘Gezellig’ antwoordt Nederland, of dat het eten er zo goed uitziet, en wie dit schattige kindje (‘net jij toen je klein was’) nou ook alweer precies is? Waren we ooit een compacte familie, inmiddels loopt er een nieuwe, vierde, generatie rond.

Tijdens zo’n feest wordt de wc vaak gebruikt om je even terug te trekken uit de drukte: foto’s waarvoor geposeerd moet, vertellen hoe het nu met je studie gaat, steeds geknuffeld worden, toch nog een hapje van dat gerecht of van dit dessert moeten proberen – zheroi zhanym, zegt mijn oma tegen ons, eet maar mijn lieve. Ook kun je op de wc gauw een beetje huilen, of gewoon stil voor je uit staren, omdat de drukte of emoties je teveel zijn geworden – totdat de nood bij de anderen te hoog wordt en ze zich ook een ogenblik aan het feestritueel moeten onttrekken. Uit solidariteit haal je dan het slot van de deur en draag je de betegelde oase over aan het volgende familielid dat even op adem moet komen. 
Hiermee probeer ik geloof ik te zeggen dat we niet echt groepsmensen zijn – introversie is een sterk erfelijk overdraagbare eigenschap. Toch doet iedereen zijn best: vele kilometers zijn per vliegtuig of auto afgelegd om op z’n minst deze ene dag bij elkaar te zijn.

Ik herinner me beelden uit het familiefoto- en videoarchief waarop het gezicht van mijn Nederlandse oma is verstild tot een uiterst beleefde, nauwelijks waarneembare glimlach en, alleen voor wie haar goed kent, een paniekerige blik richting de camera. Achter die camera houdt mijn opa zich op verjaardagen en andere feestjes wijselijk schuil. Een scène waar er voor mijn oma’s neus een zwartgeblakerde schapenkop tevoorschijn wordt getoverd, of een ander stuk vlees waarvan de herkomst (in tegenstelling tot de gehaktballetjes en cocktailworstjes die mijn Kazachse grootouders dan weer liever niet in hun mond zouden willen stoppen, maar dat ook niet weigeren) ook niet moeilijk te raden is. Hoewel bitterballen en frikandellen dan weer een groot succes waren bij mijn Kazachse neefjes, ze ook de blokjes oude kaas (min zilveruitje) altijd goed waarderen, én de griezelige haring die ze ook hun keel in proberen laten te glibberen, in navolging van ons.

Op het fameuze schapenhoofd na heeft de Kazachse feesttafel mijn voorkeur: minstens vier gangen, een mengeling van traditionele gerechten, zoals manti, van deeg, met vlees en pompoen, plov, Russische bieten- en vissalades, waaronder ’haring onder een bontjas’: in stukjes gesneden haring, biet, aardappel, en andere groenten, bedekt met een uiterst royale (dit is de bontjas) laag mayonaise, verder: ‘salade olivijee’, Europese salades met Georgische en Perzische invloeden, besprenkeld met granaatappelpitjes, in schijfjes gesneden verse kleine komkommers, vlezige tomaten, dille, dille, dille, peterselie, verse kruiden, schalen met fruit: perziken, appels, abrikozen en donkerpaarse volle druiventrossen die zwaar over de rand hangen, huisgemaakte khazi (paardenworst), Beluga-kaviaar, gehalveerde hardgekookte eieren met zalmkaviaar, gezouten vis, gefrituurde deeghapjes, vissensoep, borsjt, verse vis met jonge aardappels (en meer dille), verschillende soorten kaas, waaronder zoete zachte en zout gedroogde khurt, dan de chai: rokerige zwarte thee, uit de samovar, geserveerd met walnoot en honingtaart, gedroogd fruit, amandelen in hun schil, citroentaart, abrikozentaart, medovik, profiteroles, zoete broodjes met maanzaad, snoepjes in kleurige verpakkingen van de plaatselijke snoepfabriek Rakhat, wat zoveel als ‘zalig’ betekent.

Voor de meeste van deze feestelijkheden is de aanleiding zowel vreugdevol als toch ook droevig: het betekent dat we allemaal, heel even, in elkaars gezelschap op dezelfde plek zijn, maar ook dat we opnieuw afscheid moeten nemen. Hoewel er genoeg families zullen zijn die ondanks dat ze dicht bij elkaar in de buurt wonen, elkaar ook slechts bij geboortes, huwelijken, verjaardagen en begrafenissen zien, is er bij families die erg ver van elkaar vandaan wonen – rivieren, landsgrenzen, bergketens, continenten ertussen – de onnadrukkelijke maar continue beladenheid dat het nu echt gevierd moet worden dat we samen zijn. Ik probeer al heel lang om eens alle kleinkinderen, van de Kazachse kant, samen op een foto te krijgen. Iedereen woont inmiddels of in een ander land, of is voortdurend op reis, dus dat is geen gemakkelijke opgave en is nog altijd niet gelukt, maar wellicht de volgende keer.

Ik was op zoek naar een grappige of ontroerende anekdote, gedestilleerd uit al die voorbije bijeenkomsten, waarin een soort kern besloten zou kunnen liggen: kijk, dit is wat het betekende, toen we bij elkaar waren.
Ik herinner me ook het onprettig volle gevoel van teveel te hebben gegeten, de halfslachtige weigering en toch nog een keer vlees opgeschept te krijgen, een op de wc verstopte fles wodka, volschieten op het verkeerde moment. Een lied dat door ons samen werd gezongen en daarna moest worden vertaald voor wie toch ook de betekenis van de woorden zou willen weten. Mijn opa vroeger op de piano, mijn oma zong in het Kazachs. Het gaat over hoe alles in het leven vluchtig is, zei m’n tante, die ons deze laatste bijeenkomst niet wil vertellen hoe ziek ze is.

Ruzietjes, onderzeese vulkaanuitbarstingen. Zinsdelen strategisch onvertaald laten. De opluchting als het weer voorbij is, we weer naar ‘huis’ kunnen. Maar ook de kilte in het huis als wij achterblijven en de juiste personen zijn vertrokken. De juiste personen – je weet pas wie dat zijn als ze er niet meer zijn, want dan is het feest plots geen feest meer, alleen nog een beleefde bijeenkomst van mensen.

De ingepakte koffers, het rituele uitzwaaien, iedereen twee, drie keer omhelzen en elkaar ervan verzekeren dat het de volgende keer echt minder lang zal duren totdat we elkaar weer zien. Mijn Kazachse oma die wel huilt maar doet alsof ze niet huilt, ik ruik nog even aan haar fluweelzachte wang, mijn neefjes die me altijd een nuchtere, maar stevige knuffel geven, de lachende gezichten die je nazwaaien maar je ziet toch nog net, nog niet de hoek om, dat er tranen worden weggeveegd. De laatste keer dat ik mijn Kazachse opa zag wist ik, wisten mijn zich omkerende ingewanden, dat het de laatste keer zou zijn, ik draaide me nog eens om en zwaaide alsof ik morgen weer langs zou komen. Hij knikte, dacht ik, dat het goed was.

Mijn Nederlandse opa loopt altijd naar buiten om ons, om mij, uit te zwaaien, ook al wonen we allang weer dichtbij. Soms kijk ik op het einde van de straat nog eens om en zie dat hij er nog steeds staat en dan is het moeilijk, moeilijk om de hoek om te slaan.

Het opstijgende vliegtuig is het definitieve einde van het feest, maar bij dat opstijgen lijkt niet het hele lichaam mee te gaan, we laten altijd iets achter, een deel van het hart, als dat zou kunnen. Is dit verdeeld worden tegelijkertijd de verbintenis met al die mensen met wie je soms ruzie maakt, maar voor wie je zonder nadenken toch uit dat vliegtuig zou springen, mocht dat ineens noodzakelijk blijken? Mijn zusje, broertje en ik blijven zitten, zetten een film op, wachten mak op het vliegtuigeten, kijken nog niet naar de honderden foto’s op onze telefoons. Misschien zit er daarom zo lang tussen elk bezoek, elk feest – er moet voldoende tijd overheen zijn gegaan, langer dan een vlucht naar de wc, maar ook weer niet zo lang dat er iemand komt te overlijden zonder dat we afscheid hebben kunnen nemen, om je opnieuw te kunnen verheugen op het weerzien, en steeds opnieuw in de hoop om die grens, die dwars door ons lijkt te snijden, tussen landen, continenten, tussen verdiet en vreugde, wat te laten vervagen. Een echte oplossing is er niet.